In ons artikel over het Gezondheidsakkoord Limburg passeerde de Gezonde Basisschool van de Toekomst al eens de revue als een ‘voorbeeldproject’ van gezondheidsbevordering in de regio. Na de nodige media-aandacht werd het hoog tijd om ook in onze artikelreeks aandacht aan dit, in velerlei opzichten fantastische, initiatief te schenken. Ik sprak met Marije Oosterhoff (onderzoekster bij de Universiteit Maastricht) & Marco Reumkens (bovenschools projectleider voor dit initiatief bij onderwijsstichting Movare).
Hoe is het initiatief voor de Gezonde Basisschool van de Toekomst ontstaan?
Het initiatief is ruim zes jaar geleden ontstaan als een idee vanuit Movare. De onderwijsstichting zag een achterstand in de regio Parkstad voor wat betreft leefstijl. Het initiatief is vervolgens gestart in samenwerking met de Universiteit Maastricht en de GGD Zuid-Limburg. Beide organisaties deelden namelijk hetzelfde urgentiegevoel om iets te veranderen aan de gezondheidssituatie in de regio. Het oorspronkelijke idee, zo begrijp ik van Marije en Marco, was twee grote veranderingen te implementeren: gezonde lunches op school, gecombineerd met sport, spel, beweging en cultuur. Ook met ouders werd contact gezocht, want ook hun support is belangrijk. Niet in de laatste plaats omdat de schooltijden iets verruimd moesten worden. In dit wetenschappelijke project, want dat is het uiteindelijk nog altijd, doen vier scholen van Movare mee. Sommige scholen wilden wel de volledige variant van voeding én beweging, andere scholen niet. In de projectopzet zijn er daarom twee scholen die de volledige interventie van voeding én beweging uitvoeren; twee andere scholen zijn gestart met alleen de beweegvariant. Daarnaast zijn er vier ‘controle-scholen’, om de resultaten goed te kunnen meten. Op deze scholen vinden dus géén interventies plaats. De vierde projectmeting (de derde follow-up) heeft in het najaar van 2018 plaatsgevonden; na de zomer volgt de laatste meting, waarna de uiteindelijke onderzoeksresultaten opgeleverd kunnen worden. De scholen zijn dan vier jaar gevolgd!
Welke tussenresultaten heeft de Gezonde Basisschool al opgeleverd?
Marije benadrukt nogmaals dat de definitieve onderzoeksconclusies pas na de laatste projectmeting getrokken kunnen worden, maar, duidelijk is alvast dat in de vier ‘interventiescholen’ het BMI van leerlingen is afgenomen! Of op zijn minst minder snel gegroeid vergeleken met de controlescholen. De voedings- en beweegscholen scoren bovendien het beste! Ook het zitgedrag van leerlingen is afgenomen.
Een interessant neveneffect waar de onderzoekers bij aanvang van het project niet meteen bij stil hadden gestaan is dat ook het pestgedrag onder kinderen in de interventiescholen lijkt te zijn afgenomen. Of dit louter te wijten is aan de aanwezigheid van meer pedagogisch medewerkers op de speelplaats of daadwerkelijk door het interactieve karakter van het tussenschoolse deel (tijdens de lunch) is nog de vraag. Feit is in ieder geval dat kinderen samen lunchen, op creatieve wijze een beweegspel zelf vormgeven en het pestgedrag is afgenomen.
Welke rol speelt het Gezondheidsakkoord Limburg ten aanzien van dit initiatief?
“Wij als onderzoekers zijn heel erg geïnteresseerd om het initiatief breder op te zetten en verder uit te rollen. Daarvoor heb je heel goede samenwerking nodig met andere partners uit de regio. De scholen kunnen het niet alleen. Zo wordt het tussenschoolse deel gedaan door pedagogisch medewerkers van kinderopvangpartners, en is de betrokkenheid van onder andere cateraars, beweegpartners, en ondersteuning van de GGD essentieel.” Dit alles kost natuurlijk geld, faciliteiten en niet in de laatste plaats, voldoende draagkracht.
Kijken jullie ook naar soortgelijke initiatieven? Of kijkt men vanuit de rest van Nederland vooral naar jullie?
“Door middel van zogenaamde ‘roadshows’ laten we andere regio’s in Nederland kennis maken met onze aanpak. We vertellen erover, maar we werken ook samen met andere onderzoekers (ook in andere landen, zoals Spanje, Denemarken, en Frankrijk) om ervaringen en tips uit te wisselen. In Nederland past de interventie van de Gezonde Basisschool binnen de ‘Gezonde School-aanpak’. Maar het initiatief is hier echt ontstaan vanuit de schoolstichting Movare zelf”, benadrukt Marije.
Merken jullie op school ook een duidelijke verbetering bij kinderen op fysiek, emotioneel en intellectueel gebied?
“Ja, dat zien we zeker”, zegt Marco stellig. “Op een aantal vlakken zelfs. Eigenlijk merkten we al vrij snel in het eerste jaar, in gesprekken met de leerlingenraad, dat kinderen school leuker en gezelliger zijn gaan vinden. Met name door het samen lunchen op school, hetgeen dan weer als effect heeft dat ze minder conflicten onderling hebben als ze buiten gaan spelen.” Dit punt werd ook al genoemd door Marije en is bovendien breed uitgemeten door de media, maar volgens Marco is het verminderde pestgedrag zeker niet alleen het gevolg van de aanwezigheid van meer pedagogisch medewerkers op de speelplaats. “De kinderen zijn beter in staat om zelf een spel beter uit te zetten, doordat ze bepaald gedrag overnemen van de pedagogisch medewerkers, bijvoorbeeld in het vormen van groepjes voor een spel. De link tussen gezonde voeding, zoals een verminderde suikerconsumptie, en minder pestgedrag durven we nog niet direct te stellen. Maar ook hier zien we dat kinderen rustiger van de pauze terug naar binnen komen.”
Hoe ziet het dagprogramma er bij jullie op school uit?
“In principe gaat het de hele dag door, maar je zult het niet op elk moment zien”, legt Marco uit. “Sommige dingen zie je wel elke dag. Zo mogen de kinderen de hele dag water drinken, in bidons die ze van school hebben gekregen. De bidon mogen gevuld worden op gezette momenten. Daarnaast zie je ook dat het traktatiebeleid is afgeschaft: kinderen delen niet meer uit bij verjaardagen. Er is wel geëxperimenteerd met gezonde traktaties, maar ook dat is afgeschaft. De praktijk leerde dat gezonde traktaties duurder zijn en er meer over nagedacht moet worden. Er wordt overigens wel nog gewoon aandacht besteedt aan verjaardagen, maar dan zonder traktaties. Kinderen moeten ook leren dat een verjaardag heus wel gevierd kan worden zonder traktaties.”
“Daarnaast worden er lessen gegeven”, vervolgt Marco, “zoals smaaklessen ten behoeve van de smaakontwikkeling, of lessen etikettenlezen. Elke woensdag hebben we een educatieve lunch, dat wil zeggen dat de kinderen een activiteit doen tijdens de lunch, samenhangend met iets dat ze tijdens die lunch eten. Het ‘van de grond tot de mond’ principe. We gaan dus echt met de kinderen aan de slag. Het is vooral door het aanbieden van deze educatieve lunches dat de leereffecten worden bereikt. Het is niet zo dat het hele lesprogramma is omgegooid. Daar waar het past proberen we natuurlijk wel zo veel mogelijk te doen.”
Hoe ervaren de kinderen het aangepaste lesprogramma zelf?
“De belangrijkste terugkoppeling die we krijgen, vooral bij de educatieve lunch, is dat er een wereld voor ze opengaat. Door het proeven gaan ze dingen ervaren die ze thuis niet krijgen. Daarnaast vinden ze het super interessant om te leren waar producten vandaan komen. Kinderen nemen daarmee ook weer dingen mee naar huis. We hebben verhalen van ouders gehoord van kinderen die opeens mee willen naar de supermarkt om bepaalde producten te kopen die ze op school hebben gehad. Belangrijkste is denk ik dat kinderen vooral gevarieerder zijn gaan eten, doordat ze hun smaak hebben ontwikkeld en veel meer zijn gaan proberen.”
Is de inspanning voor scholen groot om als Gezonde Basisschool te fungeren? Hoe wordt een en ander bijvoorbeeld gefinancierd?
“In 2020 loopt de projectsubsidie van de Provincie Limburg af. Toch is de ambitie om in Zuid-Limburg 40 Gezonde Basisscholen, waarvan 17 in Parkstad, te hebben in 2025. De vraag is dan natuurlijk ‘wie gaat dat betalen’? Het antwoord is niet zo heel simpel te geven. We zouden aan de ouders een kleine bijdrage kunnen vragen, nu moeten ze immers ook de boterhammendoos van hun kinderen vullen, en mogelijk kunnen we rekenen op een stukje financiering van de landelijke overheid en wellicht ook van bedrijven vanuit een gevoel van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Op de lange termijn moeten we denk ik vooral proberen om de kosten te drukken. Verandering kost energie en tijd”, besluit Marco. “De bouwstenen zijn gevormd en die bouwstenen samen vormen het concept van de Gezonde Basisschool. Er zijn algemene bouwstenen en daarnaast ook specifieke bouwstenen. Scholen kunnen daarmee straks kiezen hoe ver ze het concept van de Gezonde Basisschool willen implementeren.”
Wat zijn jullie doelstellingen voor het komende jaar?
Marco en Marije zijn duidelijk: “De laatste projectmeeting en daarna vooral verduurzamen.” Ik kan in ieder geval niet wachten tot mijn eigen kind op een Gezonde Basisschool zit!
Bedankt voor het lezen en mocht u vragen of opmerkingen hebben, aarzel dan niet om ons te contacteren.