In mijn zoektocht naar inspirerende projecten op het gebied van positieve gezondheid stuitte ik op Burgerkracht Limburg, het vroegere Huis voor de Zorg. Ik kwam in contact met Vera Niessen, adviseur bij Burgerkracht Limburg. Vera werkt vanuit de programmalijn Gezonde Samenleving aan allerlei projecten in het kader van positieve gezondheid. Vanuit die hoedanigheid is zij ook één dag per week actief voor het Actiecentrum Limburg Positief Gezond. Ik sprak met haar over de wijze waarop zij de verbinding legt tussen deze twee organisaties.
Welke rol speelt Burgerkracht Limburg in het Limburgse zorglandschap?
“Burgerkracht Limburg speelt vooral een verbindende rol in de maatschappij. We zorgen ervoor dat er in allerhande projecten en initiatieven de verbinding naar de burger wordt gelegd. Burgers zijn onze belangrijkste partners. Wij brengen burgers, gemeenten, organisaties, kennis- en onderwijsinstellingen samen. Het draait om verbindingen maken, samen optrekken, elkaar leren kennen en begrijpen. Maar ook het ondersteunen van burgerinitiatieven ontstaan vanuit burgers zelf behoort tot het takenpakket van Burgerkracht Limburg.”
Burgerkracht Limburg is ontstaan vanuit het vroegere Huis voor de Zorg. Waarin bestaan er verschillen?
“Voorheen richtten wij ons heel erg puur op de zorg. Nu zijn we ook veel meer gericht op zaken als arbeidsparticipatie en onderwijs. We mogen dus vooral een breder domein beslaan, maar zijn nog steeds een netwerkorganisatie van (ervarings)deskundigen.”
Op welke wijze is het gedachtegoed van positieve gezondheid verbonden aan Burgerkracht Limburg?
“Positieve gezondheid komt in de eerste plaats heel erg overeen met onze missie en visie. Het gedachtegoed wordt omarmd en is helemaal vertaald in ons beleid. Alle collega’s zijn op de hoogte en hebben workshops gehad. Tegelijkertijd sluit het heel erg aan bij hoe we al werkten, maar het is fijn dat er nu ook een model is waarmee je aan de slag kunt. Het is heel concreet, niet zomaar een theorie. Zo zijn bij ons de functioneringsgesprekken het afgelopen jaar gevoerd vanuit het gedachtegoed van positieve gezondheid.”
“Daarnaast organiseert Burgerkracht Limburg workshops voor alle burgers van Limburg. Uitgangspunt voor ons is de vraag hoe ook de gewone burger bekend kan worden gemaakt met het gedachtegoed van positieve gezondheid, in de hoop dat ze zelf ook aan de slag gaan met hun gezondheid, hetgeen op den duur dan weer moet leiden tot een vitaler Limburg. Daarnaast zoeken we hierbij ook de verbinding met bijvoorbeeld gemeenten en kennis- en onderwijsinstellingen.”
Hoe organiseren jullie deze workshops?
“We werken met ongeveer 25 vrijwillige trainers, mensen die wij geschoold hebben om deze workshops te geven. Dit zijn bijvoorbeeld mensen die iets hebben meegemaakt en momenteel even een afstand hebben tot de arbeidsmarkt, mensen die op zoek zijn naar een stukje zingeving en dat vinden in het geven van deze workshop of ervaringsdeskundigen. Zo is er een trainer met niet-aangeboren hersenletsel die zich specifiek richt op groepen mensen met hersenletsel. Maar ook mensen die dit gewoon leuk vinden om te doen. Iedereen is welkom!” Vanuit Burgerkracht Limburg worden dus met name de trainers voor de workshops gecoacht, maar af en toe wordt er ook meegekeken, bijvoorbeeld bij nieuwe trainers om te kijken hoe het gaat. En soms geven ook de medewerkers van Burgerkracht Limburg zelf nog een workshop.
Hoe ziet een workshop er uit?
“Zo interactief mogelijk. We leggen natuurlijk wel eerst altijd even uit wat positieve gezondheid is, maar daarna gaan de cursisten zelf aan de slag door het invullen van het zogenaamde ‘spinnenweb’. Het spinnenweb geeft inzicht in hoe men de eigen gezondheid ervaart en biedt aanknopingspunten voor het gesprek met de andere deelnemers en voor nadenken over het nemen van eigen verantwoordelijkheid voor veranderingen. Ook wordt er gebruik gemaakt van zogenaamde ‘inspiratiekaarten’. Als een persoon bijvoorbeeld toe is aan meer rust, kan deze een kaart met een stoel op een strand pakken. Daarna gaat men in groepjes met elkaar in gesprek. De meerwaarde zit echt in die gesprekken met elkaar. Vaak blijkt daar voor sommige mensen overigens ook uit dat ‘het toch minder slecht met me gaat dan gedacht’.” Enkele cijfers ter illustratie: in 2018 zijn er ongeveer 50 workshops gegeven, waarmee zo’n 1.000 burgers zijn bereikt. In 2019 zijn er tot en met april alleen al zo’n 30 workshops gegeven, met een bereik van 650 burgers. “Het is echt een eerste kennismaking met positieve gezondheid”, verduidelijkt Vera.
Welke feedback krijgen jullie op de workshops?
“De reacties van de deelnemers op het gedachtegoed positieve gezondheid en het aan de slag gaan met het spinnenweb zijn overwegend positief. De herkenning (‘gezondheid is meer dan geen ziekte hebben’) is groot bij de deelnemers, vooral op de dimensies ‘Meedoen’ (sociale contacten) en ‘Zingeving’ (weten waar je je bed voor uit komt). We merken dat steeds meer mensen bekend raken met het gedachtegoed, waardoor ook de interesse in de workshops toeneemt.” Vera noemt nog een mooi voorbeeld van hoe er tijdens een workshop ook verbindingen tussen mensen kunnen ontstaan: “Laatst was er vrouw naar een workshop gekomen, heel eenzaam, die een maatje zocht. Een andere mevrouw wilde wel heel graag bezoek thuis ontvangen, maar had geen geld om iets lekker voor bij de koffie te kopen. Op deze manier hebben deze mensen elkaar gevonden. Dat is het mooie: de verhalen van mensen komen echt naar boven.”
En wie zijn de cursisten?
“Vaak worden we gevraagd voor een workshop, bijvoorbeeld door buurtverenigingen, koepel- en doelgroepenorganisaties en patiëntenverenigingen, en doen zij ook de werving en selectie. We hebben dus nog niet eens zoveel hoeven te communiceren. In heel Limburg verspreidt het woord zich heel snel.” Een workshop duurt ongeveer twee uur, altijd op locatie. Ook steeds meer bedrijven raken geïnteresseerd, zo begrijp ik van Vera. Hoe kun je bijvoorbeeld in functioneringsgesprekken/ HR- beleid positieve gezondheid een plek geven, teneinde een gezondere werkvloer te creëren? “En we bekijken nu ook hoe we jongeren kunnen meenemen, echt vanaf de basisschool.” Op middelbaar school niveau heeft Vera met vloggers al een tijdje geëxperimenteerd om andere jongeren te inspireren.
Hoe ziet jullie samenwerking met het onderwijs er uit?
“Vanuit Burgerkracht Limburg werken we regelmatig samen met bijvoorbeeld Zuyd Hogeschool en de Universiteit van Maastricht, daar waar het gaat om de betrokkenheid van burgers bij onderzoek. Vaak gaat het in onderzoek namelijk óver de burger, maar wordt deze zelf niet betrokken. Ook vanuit het Actiecentrum Limburg Positief Gezond zijn we aan het kijken hoe we positieve gezondheid binnen het onderwijs kunnen versterken/inbedden.” Het gaat dan bijvoorbeeld om de vraag hoe je kinderen al op jonge leeftijd bewust kunt maken van gezondheid en alles wat daarmee samenhangt. “Maar dan wel op een leuke manier!”, benadrukt Vera. “We kijken dan niet alleen naar voeding en beweging, maar ook naar het bredere aspect, zoals zingeving en mee kunnen doen.”
Wat zijn jullie doelstellingen voor het komende jaar?
“Sowieso nog meer workshops geven, zodat we nog meer burgers bereiken en aan de slag kunnen laten gaan met positieve gezondheid. Het zou daarnaast mooi zijn als we concrete stappen kunnen maken met jongeren, want dat is toch een doelgroep die vaak wat minder met gezondheid bezig is. Dat zijn toch wel de twee grootste aandachtspunten.” Maar de ambities zijn breder, niet alleen burgers, maar ook andere partijen dienen bekend te worden gemaakt met dit gedachtegoed, denk aan zorgprofessionals, Wmo-consulenten e.d. “Hierin zijn we als Actiecentrum ook al op de goede weg, maar het vergt natuurlijk ook tijd om iedereen te bereiken en te inspireren.” Vera legt uit: “We horen bijvoorbeeld wel eens dat burgers zeggen dat ‘de andere kant’ van de tafel, zoals de huisarts, nog niet voldoende bekend is met het gedachtegoed van positieve gezondheid. Dat is jammer, want men heeft dan bij ons een workshop gevolgd, maar kan er in een gesprek met de huisarts niet verder over spreken. De huisarts bekijkt gezondheidsproblemen dan toch vooral puur medisch. Wat je in je vrije tijd doet en wat je wil in je leven, daar gaat het gesprek veelal nog niet over.” Dat er wel allerlei goede voorbeelden bestaan van professionals die het gedachtegoed wél omarmen, blijkt uit het voorbeeld dat Vera noemt van een huisarts in Afferden. Deze huisarts trok bij wijze van proef meer tijd uit voor zijn patiënten en dan volgens de principes van positieve gezondheid. Het resultaat: 25% minder doorverwijzingen naar specialisten, hetgeen veel kosten bespaart, maar patiënten ervaren het ook als zeer prettig dat er echt naar hen geluisterd wordt. In plaats van meteen doorverwijzen naar de specialist werd veel meer de verbinding gezocht met het sociale domein, met wijkteams, maar ook met verenigingen. “Mensen worden vrij van hun klachten, doordat ze op andere dingen geholpen worden”, concludeert Vera. Veel partijen zijn dus al op de goede weg, maar verandering vergt ook tijd en deze tijd mogen we ook met zijn allen nemen.
Wordt er ook vanuit andere regio’s naar jullie gekeken?
“Absoluut! De Provincie Drenthe is al op bezoek geweest, maar ook andere provincies hebben er oren naar.” En zelfs buiten Nederland, zo blijkt, want ook in Vlaanderen, Wallonië en Duitsland worden inmiddels workshops gegeven. Positieve gezondheid is zeker niet meer alleen iets van Machteld Huber en het landelijke Institute for Positive Health. In Limburg zijn we in ieder geval op de goede weg, mede dankzij organisaties als Burgerkracht Limburg en bevlogen medewerkers als Vera!
Bedankt voor het lezen en mocht u vragen of opmerkingen hebben, aarzel dan niet om ons te contacteren.