Auteur: Wesley Jongen
Datum: 4-11-2025
Voor het derde, en tevens laatste, artikel in de serie ‘digitalisering in de zorg’, sprak ik met Sil Aarts, universitair docent bij de UM en vanuit die hoedanigheid werkzaam bij de Academische Werkplaats Ouderenzorg Limburg (AWO-L).
Wat is data geïnformeerde zorg?
Volgens de AWO-L vormt de ‘zorgdriehoek’ – bestaande uit cliënt, mantelzorger en zorgprofessional – het fundament van kwalitatieve zorg binnen de langdurige ouderenzorg. Binnen die driehoek wordt data-geïnformeerd werken steeds meer van belang. Data-geïnformeerd werken houdt in dat zorgbeslissingen niet alleen worden genomen op basis van data (en dus informatie), maar ook op basis van de expertise van zorgprofessionals en de normen, waarden en wensen van de cliënt en zijn of haar familie. Sil Aarts benadrukt hierbij dat data ondersteunend is aan het proces en niet leidend. Wat haar betreft dus een bewuste keuze om te spreken over voor “data-geïnformeerd” in plaats van “data-gedreven” werken.
Welke rol speelt AI momenteel al in de zorg?
AI is momenteel een hype, zo stelt Aarts, en hoewel de toekomst een wereld lijkt te zijn waarin AI “all over the place” is, vereist dat een stevige basis. Die basis bestaat uit kwalitatief hoogwaardige data, uniforme datamethoden en -systemen en bovenal het hebben van een visie en strategie: zowel op nationaal niveau als binnen zorgorganisaties zelf. Daarnaast kunnen AI-modellen pas waardevol worden ingezet als zorgprofessionals begrijpen wat deze modellen inhouden en vertrouwen voelen om ermee te werken. Daarom pleit Aarts voor transdisciplinaire samenwerking: verschillende disciplines ontwikkelen samen, denk aan beleidsmakers, zorgprofessionals, data/ICT-specialisten, wetenschappers en cliënten, nieuwe inzichten en oplossingen in één gezamenlijk geheel.
Wat betekent dit voor de rol van verpleegkundigen en andere zorgprofessionals?
De rol van zorgprofessionals verandert door dit alles. Over tien jaar zal iedere grote langdurige zorgorganisatie één of twee data scientists in huis hebben, verwacht Aarts. AI zal ondersteunend zijn, bijvoorbeeld bij het invullen van zorgplannen of het signaleren van subtiele veranderingen in gedrag of gezondheid. Maar de kern blijft mensenwerk: het is niet de bedoeling dat AI ooit het warme gesprek of de menselijke afweging vervangt. Op dit moment merken zorgprofessionals daar overigens nog weinig van stelt Aarts; er is eerder sprake van onbekendheid en onzekerheid dan van concrete toepassingen.
Welke ethische dilemma’s komen daar mogelijk bij kijken?
Wat betreft ethiek liggen er duidelijke risico’s. Aarts waarschuwt voor het outsourcen van data-analyse aan externe partijen zonder voldoende grip op wat er met de data gebeurt, waar deze worden opgeslagen en hoe de AI modellen worden ontwikkeld. Door het aantrekken van externe partijen, ontbreekt veelal ook de verdere duiding en interpretatie van deze modellen binnen de organisatie.
Zolang AI ondersteunend blijft, binnen de organisatie wordt toegepast en transparant is in zijn werking, zijn de ethische risico’s beheersbaar. Maar zodra data buiten de organisatie raakt of AI sturend wordt ingezet, ontstaan lastige vragen over verantwoordelijkheid, controle en privacy.
Zijn er nu toch al voorbeelden te noemen van succesvolle inzet van AI in de zorg?
Succesvolle praktijkvoorbeelden van AI in de langdurige ouderenzorg zijn er nog nauwelijks. Sommige zorgorganisaties experimenteren met pilots, maar grootschalige toepassing is nog ver weg. Volgens Aarts is juist nú het moment om via beleid – en samenwerking met de wetenschap – de juiste randvoorwaarden te creëren. Niet om mensen te vervangen, maar om ze te ondersteunen. Volgens Aarts moet er meer sturing komen op beleid betreffende de toepassing van AI, met binnen organisaties. “Die handen aan het bed hebben we gewoon nodig, daar gaat AI niet in helpen. Het is wel zaak dat organisaties weten welke rol zij data en AI willen toebedelen in hun organisatie en wat dit betekent voor de organisatie en de mensen die er werken. Het is bovendien essentieel dat dit helder gecommuniceerd wordt, zodat medewerkers begrijpen waar de organisatie naartoe werkt en welke rol zij daarin spelen.”